Kan Hriatrengna Inkawkalh
Hriatrengna (memory) hi mihringte min timihringtu, thilsiam dangten nihna tuksa an neih lai a, kan nihna kan sawi ve emaw, kan inhriatthiam ve theihna chhan a ni. Ramsa dangte laka kan chungnungna chhan ni loin, anni lak aṭanga kan hranna chhan ber tihna a ni thei ang. Mihring timihringtu chu hriatrengna a neih avang leh, chu a thil hriatte chu hun inher danglam zelah pawh ziakin emaw, thinlairilah emaw, a vawn ṭhat tlat a, a hlanchhawn zel ṭhin avang a ni. Hun inher danglam zel a mimal anga kan nihna emaw, tun hun zela mihring awmkhawm anga nihna pawmtlan kan neih theihna chhan chu hun kal liam ta a thil ṭhenkhatte kan ken tel a, kan vawnnun zel avang a ni. Kan hriatrengna chu kan history a kan chhutkai, kan nihna hrilhfiahtu a nih miau avangin hun kal taa thil thlengte pawhin hun inher tinah awmze thûk zawk an la neih reng phah ta ṭhin. Entirnan, hmanni mai khan mi ṭhenkhat chuan India sawrkarin Mizoram a bomb champha kan thehdarh a, kan tlangaupui a, eng vanga ti nge kan nih ang le? Thil ṭhenkhat chu hriatreng zui loh chakawm khawpa min tinatute an awm ang a, nimahsela, a huhoa kan tuartlanna, rorelna diklo hmachhawntute kan nihzia tihlan a, kan inhriatreng zawk na’n kan lung run deuh thilte pawh kan ngilh ngai loh tur a awm tlat avang a ni.
Mihring pakhat nihna chu a hun kal tawha thil thlengte a hriatreng emaw, a nghilh luih (suppress) te nen lamin an siam thar zel a nih chuan, khawtlang nihna (collective identity) pawh khawtlang a mihring awmkhawm ten an hriatreng/hriatzui loh thilte behbawmin a siam tiin kan sawi thei ang. India khua leh tui anga kan nihna pakhat hi sawizui leh ta ila – Aizawl bomb thuhlaah India chuan ngaihdam min la dil lo chang ni loin, a bomb thu chu pawm duh loin, history buah chuantir a tumlo hrim hrim a, kan hriatrengna a hnualsuat a, nuaibo a tum tihna a ni. Chuti ang khawvel chu inrahbehna khawvel chikhat, a hnuaihnung zawkten thil thleng an hriatthar duh (commemorate) em em, a chungnung zawkin nuaibo sak a tum ṭhinna a ni.
Mitinte intluktlang tak a an nunho ṭhinna Mizo khawtlang ngei pawh hian chuti ang inrahbehna khawvel chu tun hunah hian kan awt hliah hliah roh pek a. Kan ram leh a chhehvel a zohnahthlak raltlante leh hnamdangte kan dawnsawn dan hi en ta ila, inrahbehna te chu a tuartu nihloh chuan thil nuam tak a ni alawm, ti ang hrim hian an chungah hleihlenna kan lantir a ang. Chumi chu mihring nihna a bet tlat, an ṭawng nilova kan ṭawng kher kher hmang tura kan duhnaah te, anmahni nihna an pawm dan hrang hrang – paite, kuki, hmar, adt., aia Mizo Duhlian ṭawng hmang nihna chauh a inchhungkhawm tura kan duhna te hian a tichiang hle mai. Kan ngaihdanah chuan tiṭha te pawh kan inti hle a ni thei a, an râl dote laka lo humhimtu anga inngaihna ropui takte pawh kan nei thei. Junta leh Meitei nekchepna mupuiin an lu zawnah a helkual reng a, an nunna chuk ral vek tuma a veh ran ran laiin, Zo-arte hrang hrangte lo humhimtu arpui anga thla lo zarkhuh hliatu ang te pawhin kan inngai a ni mahna. Ni mahsela, humhimtu dinhmun sang luahtu kan nih hi kan hre ru ran a, arte te duhdan leh himna aiin kan duhdan leh nihna kan dahchungnung zawk a, kan thla lo zarparh sak ve pawh thla khingbai leh famkimlo, awpbettu thla a ni thung. An ṭawng an thlauhthlak pawina pawh hrelo a, kan kalchar barhluih a, an nihna a boral pawh pawisa hauh lova awpbeh kan duh chhung chuan, sahimna zawn ngai a siamtu mupui nen chuan danglamna kan nei hauhlo ang, an nihna a boral kan pawisa bik si lo a.
Keini chang ni lo, khawvel pumpui mai deuhthawah hian British awpbehna lak ata zalenna sualchhuah ni hi kumtinin kan la lawm a. Inawpbehna hrehawmzia te, mahni hnam damkhawchhuah na’n a mahnia ro inrel leh mahni ṭawng humhim pawimawhzia te, awpbehte aw leh duhdante ngaihpawimawh a ṭulzia zir a, duh a, auchhuahpuitu te kan ni lo em ni? Vawiina kan rilru put hmang ngaihtuah chuan kan zirlai hi kan zir lo chang a ni lo a, inawpbehna kan dem em em ṭhin dinhmun chu keini pawh hian a nuam chinah chuan kan lo awtin, nih ve kan chak hle a nih hi. Kan tawrhna ṭhenkhat chu hriatreng (commemorate) kan duh laiin, midangte tawrhna leh nihna te erawh nuaibo sak kan hreh lo hle thung a, rapbettu nih tumin Mizote hi kan ṭang kawh tlat mek zel a ni. Chu chu keimahni a hriatrengna inkawkalh tlat chu a ni – a tuartu kan nih chuan thil diklo leh sual a ni a, a thlentu kan nih ve thung erawh chuan thil awm leh mawi, thil ṭha ber a ni.
Anni Raltlante
Kum 1834 khan Colonel Robert Boileau Pemberton-an Northen Aranakan Yomas-a cheng Zo-ho chu awp nawm/awp awlsam zawk na’n an awmna tlangdung Zoram chu; Zo lalte ngaihdan rawn hauh si loin, Manipur Raja nen ramri kham siamchawp zet mai, inṭhenhranna awmsa ni hauh lo hmangin a suangtuah rîn ve rawih mai a, Zofate chu Chin-Lushai Hills leh Manipurah te ṭhenhran an lo ni ta a. Mizoramin Statehood a neih hnua a ram leilung hmar lam leh khawchhak lama a Zo unaute, ngaihruat ramri hmanga ṭhenhran takte raltlan thawnthu inṭanna chu vawiin niah hian hriat zui reng a hlawh lem lo. Khawchhak lam Manipur chhunga an rinluh ho Zo chu “New Kookee” an ti a, chu lai leilunga hnam dang lo awm sa, Naga leh Meiteiho nen chuan ram leh ram leilung hausakna (resources) inchuh chu pumpelh theihloh tih chiang reng a ni. May Ni 3 a Meitei-Kuki insuatmangna a thlen hma daih tawh, kum 1917-a Heraka Movement rawn puakchhuakah khan Manipur lama Zo-ho chuan Naga-ho lak aṭangin hnam dang mi an nih avanga huatna (xenophobia) an lo tawng daih tawh. Heng thawnthu te hi a tuartu tan chuan hnam anga hriatrengna (remembering “we”) sera nung reng tawh tur thil a ni.
Chhura buh hmun thlir ang thuak bak lo chuan kan hriatrengna emaw, kan thawnthu (history) hi thlirlet chiam a rem lem loh avangin, anni leh keini thawnthu chu “Pemberton-a Ṭhenhran Ropui Tak” aṭang hian hrilh hran a lo ni ta tihah rek bung rih phawt ila, tun hun a anni leh keini chanchin kan hriat ho hi han sawizui dawn teh ang.
Anni raltlante nihna chu a thumalin a kawh ang ang hian ral laka sahimna zawngtu (refugee) tihna a ni mai a, ral ni lo, chhan dang avanga ram danga khawsak hmun insawnna lam a nih chuan chu chuan “migration” a kawk mah zawk ang. Immigrant chuan a ram chhuahsan tâka a dikna chanvo (political rights) te a chân ve lemloh avangin raltlan nen an dinhmun a inang thei lo a ni. Raltlan (refugee) chuan a engkima engkim a chân thung, a nihna diktak chu hriatrengna leh theihnghilhna rilru insual put hi a ni. Anni raltlante chuan an lo seilenna hmun te, an hnathawh te, an ṭhian leh chhungkua an hmangaih em em te, an ṭawng te, an kalchar te, an nihna zawng zawng deuhthaw hrilhfiah tute chu an hre reng lo theilo a, chu chu mihring nihdan phung pawh a ni. Nimahsela, an dinhmunin a zir lo a, mi ram a sahimna zawnga khawsa tawh tur an nih avangin chu mi ram a awmte nundan phung te, an dan leh dun te, an ṭawng leh thuam dante nen lam chuan an insiamrem a lo ṭul ta a, an hriatzui reng duh an nihna hrilhfiahtute pawh chu loh theih loh a an theihnghilh a lo ṭul ta ṭhin a ni. He dinhmun khirhkhan tak, an rilru insualna hmun entirtu chu ramri hi a ni. Ramri chu anni raltlante tan chuan hriatrengna (remembering) leh theihnghilhna insualna hmun kan ti thei ang, chu lai hmun chu raltlan tupawhin a kân dawn phawt chuan, a tunhma nun a hriat zui reng a rem tawh lo a, a theihnghilh a ṭul thin a ni.
Ramri an lo daikai hnuah chuan anni raltlante chuan an khawsakna tur in leh lo takngial pawh an neih a thiang lo a. Nimahsela, ramri chhunga cheng Mizo ho te erawh chuan inhmun leh lo, lei leh luah man tisangtuah an puh lawi bawk si a. Mizoram a zirchiangmi ṭhahnem ngai tak takte chuan an khsawsakna te a hmun ngei a an zirchianin, a lo a awm theihloh thil (basic needs) te, awmhmun ṭha leh hrisel zawk (hygienic) te an mamawh tih an phat hauhloh lai a, Mizoram Sawrkar ngeiin raltlante inhmun lei leh hralh official tak a khapna a tihchhuah chhan kha thil mak tak a ni. Luiah “Sangha Bomb Phalloh” tih khuahkhirhna dân khauh tak a awm reng a, mi ṭhenkhatin sangha ruh then tur an neihloh tlân dial dial lai a, tu te emaw thiltithei deuhte chuan lui sangha chu an bomb dur dur tho an tih ang deuh kha a ni. Anni raltlan ṭheuh ṭheuh zingah pawh hian dânin a nawrtawm tlat leh, bomb-tupa ang deuha dan chunga leng theite pawh an awm a ni ngei ang. Dân vêk chuan anni raltlante hi eizawnna tur chi reng reng – dawr hawn, lo neih, ran vulh eng ilo a khapsak tlat bawk a. Nimahsela, Mizoram mipuite chuan anni bawk hi sawrkar hna post eng ilo chuhpuituah ngaiin, an huphurh hle thung lawi bawk si. Anni raltlante zingah hian hnalak dân chunga lêng thei an awm kan ti leh dawn nge, a chunga lèn theihna hnalak dân diklo emaw, dân dang hrim hrim hi keini hian kan neih avang kan ti zawk dawn le? Thil chiang reng mai chu anni raltlante mawh vek a ni lo a, kan dân en ringawt pawh hian keimahni lam zawkah thil felhlel a awm tih hi a ni.

Mi pawi kan sawi em lo turah ngai ila, anni raltlante thiltih kan hriatreng zui sakte pawh i han tharthawh leh teh ang. Chawngtui peng bula mi an sawisak hlum te, dân lo anga drug an rawn tawlhlut zur zur ni-a kan hriat te leh sumdawnna te chena mi bum hmang an nih duh bik dan te, sualna (crime) nasa taka rawn tipung a; ramchhunga ralmuan lohna thlentu raltlan an nihna te nen lam. Mizoram Police-in kum 2023, September aṭanga kum 2024, December inkar a Mizoram chhunga dân bawhchhiaa man ho zirchianna lamah ve thung erawh chuan, dân bawhchhetu za-a sawmriat pathum (83%) lai mai chu Mizorama mite an nih thu a tarlang leh lawi si a. Dan bawhchhetu mi 3,210 zingah Myanmar lam mi za-a pali (4%), leh Manipur lam mi za-a pakhat bawr vel (1.37%) an nih awrh si laia raltlante thil tihsual chhun hriatreng duh leh sawiphûl kan chin em emna hian eng nge a lantir tâk ang le? Chiang leh reng mai chu dân bawhchhiatna thuhlaah pawh Mizorama suahsualna hi anni raltlante thlen a nihna ai mah chuan, Mizoram Police in a thailan ang ngeiin “keimahni lam thil (localized)” a ni tih hi a ni.
Tunlaia thil veiawm leh veia mawi ngawih ngawih, nungcha leh ram ngaw tihchereu thuhlaah te pawh hian, Mizoram ngeia an nawm an mâk a luidungte hnawhchhe zotu NHIDCL leh, tlawng luikam ram ngaw neih phal miah lohna hmun (catchment area) a ram lo nei ru ran te, tlawng lui hnar lama hmasawnna hna dan anga kalpui phal lohna hmuna Sports Complex sak rup rup thu te nen lam, dan lo anga thiltihah ro ro pawh anni raltlante thiltih han sawivung sak bik leh, Mizoram chhung ngeia mite tihdikloh sawisel a, siamṭhat tum har bik a awm tih hi hai rual a ni lo. A nihna takah chuan anni raltlante eizawnna kut chu dânin a hren sak tlat chhung chuan, a remchan dan ang angin dânlo ang a chaw zawn mai loh chu kawng dang dap tur a vang khawp ang. Dân lo anga tih dan tur inzirtirna leh sawimawina lamah inngaihsaklo hram ila, heti ang dinhmun khirhkhan a anni raltlante an awm hian chhan a nei a ni.
A hmasa berin, ralmuanlohna chu a chhan diktak sawi loha liam ni ta se la, anni raltlante ‘anni’ an nihna chhan bulpui ber zawk chu ‘anni’ (other) leh ‘keini’ khua leh tui (citizen) baka mihringte thliarhrang lo theilo Modern Nation State avang a ni. Ralmuanlohna chu Nation-State in a kentel pakhat ve mai a ni a; ram a lo ralmuanloh a, miin sahimna zawnga mi rama an va raltlannaah an hriatrengna te, an in leh lo te, an dikna chanvo te leh an nihna te an kalsan a ngaihna chhan hian chuti ang bak dinhmuna dah theilo tu Nation State famkimloh zia a tilang a ni. Modern Nation State chuan khua leh tui mite tan chauh dikna chanvo a pek theih avangin, ralmuanlohna avanga an ram (State) loh theihloh a chhuahsan ngai ta raltlante chu an nihna bakah, an dikna chanvo (rights) zawng zawng a hlihsak a, dikna neih theihna tur dikna (right to have right) pawh nei theiloah a siam a ni. Hei hian Modern Nation-State ban kan phun nghet tawh tak tak (principles leh foundations) te min ngaihtuah ṭhat tir se la, chumi piahlama politics rilru mithiamten kan sen thar sauh sauh na’n min cho thar teh se.
A dawt lehah chuan, keini Mizorama khawsaten anni raltlante tihdikloh tlemte sawiphûl sak hluai a, diklo taka puhchhiat (scapegoat) kan awlsam em emna hian chhan dang a nei ve leh bawk a, chu chu ngaihdan diklo (false consciousness) kan neih vang a nih piahlamah; chuti ang ngaihdan diklo min put tirtu thu vuvûk (political rhetorics) a awm avang a ni. He ngaihdan diklo kan put chhan leh min put tirtu hrethiam a, harhchhuak tur hian kan ramah ngei raltlan kan nihzia kan hriatfiah thiam a ngai.
Keini Raltlante
Keini thawnthu chuan February 20, kum 1987 khan bung thar a kaiin, Mizoram chu India ram a State sawmhnih leh pathumna a lo ni a. Anni raltlante angloa kan vanneihna chhan chu he hmuna piangte chuan khua leh tui nihna chanvo hrang hrang kan neih bik avang a ni. Kan vanneih vang kan ti dawn nge, duh reng vang nilo (accident) zawkin Mizoramah chuan kan lo piang ve ngei a, in leh lo ram erawh kan zinga mi tlemte neinung ten an lo neih fel bik diam tawh a ni. Anni raltlanten inhmun leh lo an neih theihlohna chhan kha chu an duh reng vang a nilo a, keini inhmun leh lo kan neihloh chhan pawh kan duh reng vang a nilo, neinung fa a kan pianloh vang liau liau a ni. Amaherawhchu, chumi avanga rethei leh mahni hming a ram takngial pawh nei zo lo a kan boral a nih erawh chuan kan thiamloh hulhualah min ngaihsak thung ṭhin. A nei deuh fate chuan hlanchhawn thil a an ngaih an vanneihna awlsam tak chu kan neih ve miau loh avangin; kan pianna ramah ngei ram nei ve thei tur chuan taima tak a lehkha kan zir a ngai a, hahrimtawng a thawkin hna nghialnghet kan zawn ve a ṭul a ni.
Kan ram Mizoramin hna min chhawpchhuah sak erawh tute emaw vua leh vang tan bik lo chuan tling har tak tak an ni ṭhin a, keini ang sawipuitu neilo Mizo ṭhalaiho chu kan ramah ngei pawh kan hrang leh zual ṭhin. Kan hmangaih kan vangkhua, hringnun a kan hriat leh zir zawng zawng kawltu kan chenna ram ngei pawh chu thlahlel eltiang ṭhin mah i la, mi tlemte vannei leh thiltithei ni pah fawmte chauhin chenchilh chunga pawisa an tharchhuah theihna a nih miau avangin; keini ang Mizo ṭhalaite damkhawchhuah theihna tur chu kan chhung leh khat laina te, kan ṭhiante lak a hrang daih ram pawn a lehkha zir a, eizawn tum a ni leh mai zel. Mihring ni ve na fam chu lung te a leng duhin, rualawhna leh duhkhawplohna avanga zawhna hrang hrangten min mawlh chang lah a tam a: Tunge kan pianna hmun a la seilian mek le? Tunge kan seilenna hmun a tun thleng a la khawsa thei te chu ni ang le? Tunge kan chawrchhuahna ram ngei a hna thawk thei mekte chu? Tunge min thlahtute pianna hmun nuam tak a la fangkual thei mi vannei bikte chu? Heng zawhna te hi “keimah” ti a lo chhang theilo mi kan nih si chuan, chu bak bak a mahni rama mihranna chu a awm thei bik dawn em ni le?
Thudik kha tak mai chu hei hi a ni – kan zinga a tam zawk hian awmna hmun mumal kan nei tawh lo, “Chumi hmuna mi chu ka ni e” (belong) kan tih ve nikhua pawhin chu belonging chu Zoram leh Ramlo ‘kartawn belonging’ a ni. Anni raltlan awmhmun mumal neilote lak aṭanga kan hranna hi a neplo tual tual mai. Zin veivakmi hiptu tur skywalk pawh siam hlei theilo, an rawn ṭumna tur airport pawh enkawl zo hleilo ramin a hrinchhuah chu keimahni ram ngei pawh a zin veivak ṭhin mi; pawlitiks thinlung hliama beidawng, Mizo te kan ni. Kan thawnthu pawh rambuai thawnthu a ni, inawpbehna, thlangtlâk, pêm hran, kan chipuite lak aṭang a ṭhenhran, kan zung kan kaihna zawng zawng aṭanga inpawhhranna a ni. Keini Pathian zawnchhuah hnam intiten kan bengkhawng duh miahloh, kan theihnghilh theih bawk siloh thawnthu chu kan chawrchhuahna ram aṭang a kan mihranna thawnthu, kan inchhung ngeiah pawh mikhual a min siamtu thawnthu hi a ni.
Heng zawng zawng karah hian ‘thawkrim apiang dinchhuahna khawvel’ tih auhla chuan kan bengah rîk a chawlh phah hauh chuanglo a. Heng ang auhla te hi thingtlang a kan unau lonei mi, a kul a tai a hahrimtawngte bengah han fah ta chiam mai i la, chumi chuan nge; kan ecomomic system, thawk silo tharchhuak ṭun ṭunte vulhliantu (capitalism) sawisel a, thawh mil zela hlawh theihna system duh a, auchhuah puina hlain sawngsawhlawtna nei zawk ang le? Kan chawlhni te pawh thlarau a harhtharna kan va chan ni ai mah chuan kan hnathawhna aṭang a kan chawlhniah a chang zo a, hringnun a kan tawrhna te, hna zawnna lam a kan beidawnna te chu thuam mawi tak takin kan va hliahkhuh ta ṭhin a ni.
Kan thuamin a màwi ve theih hauhlohte erawh kan ṭawng tiṭangkailo lek lek tawhtu sap ṭawng pawimawhna khawvel te, kan taksa tichhetu druglord hausa tak tak te, kan ṭhian kawmngaih tak takte lak aṭang a min pawthrangtu hlawhtlin kan tum luihna te, inpeizawn a; inṭanpui tawn ṭhin, sem apiang dampui zel ṭhin hnam kan nihna aṭanga mimal a inkhung tlawk tlawk a, mahni ṭanghma hai a hlawhtlin zir tumna te an ni. Kan hmuh phak chin a motivational speaker te leh zirtirna te chuan, biakin leh inlo dawhsan tin aṭang deuhthaw dawt muhlum min fah reng bawk a. Mizo naupangte chu an têtte aṭang a inel an zirtir a, an zing a a tam zawk chu an ramin engmah tak tak a tihsak theihloh tur zia chu haiderin, “I Ti Thei” an la ti fan a. Sikul a ‘aim in life’ essay inziahsiakah te chuan mahni ṭanghma haina lam chi hlir tih theih tur, hnasang leh zahawm ang a sawivul (a nihna takah chuan hausak theihna hna lam chi hlir) nih an tum thu an thâi kur duah mai ṭhin. Hei hian pipute’n midangte nen a inpeizawnna nun (collective community), khawtlang intluktlang tak an neih ṭhin kha min hlat tir deuh deuh tih hi kan hrethiamlo a, kan hrethiamlo tih pawh kan hrethiamlo. A tawpah chuan kan ram pawh chu mi tlawmngai leh midangte nena inpawhtawn Zofate niloin, a hming tak te chauh a khua leh tui nihna nei (citizen) tlingkhawmin a siam a lo ni ta a ni.
Chung zawng zawngin a hrinchhuah tâk chu mahni ram ngei aṭang a hnawhchhuah, a ngaihna pawh hrelo Mizo riang, baihvai leh beidawng a ni. Kan ramah ngei engmah ti theilo, eizawnna nghialnghet nei theilo, aw nei bawk silo a mihran kan nih avangin mihrang kan hmuh theih awlsam leh hnaivai ber anni raltlan te leh hnamdangte chu kan haw ta hlur ṭhin. An hran riauna hmuh awlsam zawk anni raltlante kan huat na chhan hi engdang vang niloin, keimahni ngei kan ram a mihrang, raltlan kan nihna diktak kan huat avang a ni. Kan veng ṭheuh a in leh lo rawn lei phuk phukho kan tei theihloh em emna chhan chu kan ram a mi neinung bikte ngei ngeiin an nawm an mak a in leh lo an lei/hralh laiin engmah kan tih ve theihloh avang a ni. Raltlan hna tling thei deuhte kan itsik em emna chhan chu kan ramah ngei kan hnam run te, Rinliana coaching centre tih angreng te, insawipuina politics te kan zuankan ve theihloh avang a ni. Anni raltlan te, drug addict te leh thingtlang unaute chu an la awmkhawm tel tel a, induhsak leh inpawhtawn takin an awm thei tal a, an inpawhkhawm bik riauna kan hua pawh hi a awm ngawih ngawih a ni. Keini erawh zawng thawhrim chu hlawhtlinna tih dawt muhlum awihtute kan ni a, rualpawl loh leh michut nih pawh inhuam a inkhung a, inzirmite kan nih avangin. Mahni ṭanghma hai a hmasial bâk lo chu beidawnna tihlohah zirchhuah kan nei lem hleilo a.
A bil bil a damchhuahna, a duh am am hlawhtlinna, mahni leh duhsak zawngte vulhlian a, an ṭanghma hai thiam thiam dinchanna economic leh political systemin Mizote min thunun ta. Heti ang hun khirhkhan a Mizo riau a inngaih dan awmchhun chu anni raltlante leh hnam dangte huat a ni! Mizoramah hian anni raltlan leh hnamdangte hian dinhmun mak dangdai tak an luah mek a ni. Anni hi awmlo se keini Mizote hian kan ram ngei a diklo tak (unjust) a kan hranna, kan danna, raltlan kan nihna hi lanchhuah tirna tur kan neilo a. Kan neihloh chhan chu heti ang dinhmuna min awmtirtu system leh chumi system hlawkpuitute chuan min thunun tlat a, kan ngaihtuahna an pawlhnut avang a ni. Kan ramah ngei ngei mihrang a min siamtu, rorelna diklo leh hlei nei ral laka tlan kan nihna kan hriatthiam miauloh avangin, raltlante huatna political rhetorics dikhlel chuan min hmin tlat a. Chu chu Mizo nihdan tur diktak emaw kan ti a ni. Anni raltlante hi awmlo se la chu kan ram ngei ngei a mihrang tawh, keini Mizo raltlante hi kan awm ngai lo ang!
Kan tawrhna te, beidawnna te, vanduai ang a kan inngaihna te – hlawhtling ang a sawi kan nih ngai lohna tur khawvel hi thil nih dan tur ve reng, khawvel nihphungin a ken tel thlakdanglam theih ngai loh tur a nilo, tun hun bîk a a thlen chhan leh thlentir pawi tilotu te hi an awm a, hming leh nihna ropui tak tak te an nei bawk a ni. Chung ang râl sual lak a tlanchhe tawh lo a, kan nihna diktak kan hriatfiah a, kan dinhmun chaurau takte hian chhan a nei tih kan hmuhfiah a, min tuartirtu system leh chumi system hlawkpuitu mi thiltithei tlemte te kan sawisel a, siamṭhat hna kan thawh theih hunah Mizo kan ni ve dêk dêk ṭan ang.*
*He thuziakin khaw eng a hmuh theihna chhan chu Bianca Son Suantak, Hannah Arendt leh The Invisible Committee-te avang a ni.